Duurzame landbouwvormen bieden een uitkomst in landen waar vaak voedselschaarste heerst. Hier lees je hoe duurzame landbouw bijdraagt aan een verbeterde zekerheid en productie van voedsel op de lange termijn.

1. Duurzaam omgaan met water 

Duurzame landbouwmethoden geven prioriteit aan het efficiënt gebruiken van natuurlijke hulpbronnen, waaronder water. In landen met weinig voedselzekerheid zijn watervoorraden vaak schaars en vormt klimaatverandering een grote dreiging. Voor deze landen kan het toepassen van duurzame landbouwmethoden helpen om het watergebruik in de landbouw te optimaliseren. Technieken zoals het opvangen van regenwater, het combineren van gewassen en veeteelt op land en bosbeheer, kunnen het vasthouden van water verbeteren en verspilling beperken.  

Vrouwen in het Humla-district in Nepal hebben de SRI-methode (System of Rice Intensification) in gebruik genomen. SRI is een holistische benadering van duurzame rijstteelt. Door het waterverbruik tot een minimum te beperken en natte en droge omstandigheden af te wisselen, worden zowel de methaanproductie als de uitstoot ervan tot een minimum beperkt. Ondersteund door VSO-vrijwilliger en permacultuur expert, Chris Evans, zijn de vrouwen getraind om individuele rijst zaailingen reeds in een jong (2-bladig) stadium te planten. Daarbij is de afstand tussen de plantjes groter en wordt er minder water gegeven dan bij conventionele methodes. Dit resulteert in een betere wortelgroei en robuustheid van de plant, waardoor de voedselopbrengst beter is.

Boeren in Nepal die de System of Rice Intensification (SRI)-methode gebruiken.

2. Een meer gezonde bodem en water vasthouden  

Duurzame landbouwpraktijken, zoals het gebruik van planten die fungeren als bodembeschermers en het wisselen van gewassoorten, verbeteren de gezondheid van de bodem. Gezonde bodems kunnen water beter vasthouden, waardoor er minder behoefte is aan overmatige irrigatie in regio’s die gevoelig zijn voor droogte. Het verbeteren van de bodemstructuur en de toename van de hoeveelheden organische stoffen in de bodem, dragen bij aan een betere opname van het water in de grond en de mogelijkheid het ook vast te houden. VSO Youth champions zoals de Keniaanse vrijwilligster Fridah Okomo helpen gemeenschappen weerbaarder te worden tegen de gevolgen van klimaatopwarming door de bodemkwaliteit te verbeteren en de lokale bevolking te trainen in biologische landbouwmethoden. Fridah heeft mensen in haar gemeenschap geleerd over de voordelen van samenwerking met de natuur, door veerkrachtige gewassen te verbouwen waarbij er geen schadelijke pesticiden nodig zijn. 

Fridah: “Ik weiger te accepteren dat we slachtoffer zijn van klimaatverandering. Gezamenlijk kunnen we de oplossingen bieden die mensen nodig hebben.”   

Jonge boeren in Kenia passen alternatieve methoden toe voor het verbouwen van gewassen. 

3. Verminderde afhankelijkheid van irrigatie

Veel landen waar voedselschaarste heerst zijn sterk afhankelijk van water bevloeiing, wat de toch al beperkte watervoorraden onder druk kan zetten. Door op een meer duurzame manier landbouw te bedrijven worden gewassen verbouwd die goed tegen droogte kunnen en landbouwsystemen die minder irrigatie nodig hebben. Dit vermindert de druk op lokale waterbronnen, waardoor ze langduriger en toegankelijker ingezet kunnen worden voor zowel landbouw als drinkwater. Daarbij is er ondanks de droogte een goede oogst.

4. Ondersteuning van biodiversiteit en ecosystemen 

Duurzame landbouw stimuleert het telen van diverse gewassen in agrarische landschappen, met het behoud van de natuurlijke leefomgeving. Dit ondersteunt bestuivers en nuttige organismen, die op hun beurt weer bijdragen aan efficiënter watergebruik en ondersteuning van het ecosysteem. Gezonde ecosystemen kunnen helpen bij het reguleren van waterstromen en het in stand houden van de waterkwaliteit.  

In Mozambique heeft VSO boeren gekoppeld aan de Nationale Genenbank, met als doel overdracht van kennis en vaardigheden op het gebied van zaadopslag en conservering. Ook ondersteunen zij het weer in omloop brengen van verloren plantensoorten met behulp van zaden uit de nationale genenbank.  

Dit alles draagt bij aan het behoud van een diversiteit aan waardevolle planten uit Mozambique op lange termijn. Het helpt een grote verscheidenheid aan voedsel te kunnen produceren, wat essentieel is voor een goede gezondheid. Tevens ondersteunen deze activiteiteten onderzoek naar het behoud van soorten en het herstel van de leefomgeving. 

Nelson Mudzingwa op veldbezoek in Zimbabwe

5. Weerbaarheid tegen klimaatverandering

Landen waar voedselschaarste heerst zijn vaak extra kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering, onder andere door grillige neerslagpatronen. Duurzame landbouw is adaptief en veerkrachtig, dankzij de verscheidenheid aan gewassen. De afhankelijkheid van specifieke gewassen wordt verminderd, waardoor het land ook beter verschillende soorten weer aan kan. Dit aanpassingsvermogen helpt gemeenschappen om te gaan met de veranderende beschikbaarheid van water.  

Nelson Mudzingwa is de nationale coördinator van Zimbabwe Small-Holder Organic Farmers Forum (ZIMSOFF). Dit is een expertisecentrum op het gebied van duurzame landbouw, dat wordt gefinancierd door het ACTIVE-programma van de Britse overheid. Dit centrum ondersteunt duurzame landbouwmethoden en de rol van boerenverenigingen bij het verbeteren van voedselsoevereiniteit. Ook helpt het mensen om toegang te krijgen tot gezond voedsel, geproduceerd met ecologisch verantwoorde en duurzame methoden.  

“Soms kunnen wij boeren het niet meer aan. We krijgen veel begeleiding van vrijwilligers bij het omgaan met klimaatverandering. Ze helpen ons om veerkracht te ontwikkelen”, zegt Nelson.  

“Klimaatverandering heeft meer boeren ertoe aangezet om water op te gaan vangen. Dit is een zeer droog gebied. Als het een gunstig seizoen is, valt er nog steeds slechts 400ml regenwater. We laten de boeren zien dat er, zelfs in zeer droge gebieden, methodes van voedselproductie mogelijk zijn gebaseerd op het gebruik van lokale hulpbronnen.” 

Chum Srey Nga met haar drijvende moestuin, gemaakt van recyclebare materialen zoals plastic flessen. 

6. Sociale en economische voordelen  

Duurzame landbouw kan ook leiden tot een beter levensonderhoud en minder armoede in landen waar vaak voedselschaarste heerst. Naarmate gemeenschappen meer duurzame landbouwpraktijken toepassen, worden ze minder afhankelijk van dure benodigdheden als synthetische meststoffen en pesticiden, die tevens waterintensief kunnen zijn. Deze kostenverlaging brengt ook de mogelijkheid binnen bereik om te gaan investeren in de waterinfrastructuur en het vasthouden van water.  

Duurzame landbouw is meer dan een reeks technieken. Het is ook een beweging van kleine voedselproducenten waarbij de nadruk ligt op lokale economieën en voedselsystemen. Dit betekent dat de toeleveringsketens korter worden, en hiermee voedselsystemen robuuster worden tegen extreem weer als gevolg van klimaatverandering en andere impactvolle gebeurtenissen, zoals de instabiliteit die gezien is als gevolg van de oorlog in Oekraïne. 

Het nastreven van duurzame landbouw richt zich niet alleen op voedselzekerheid, maar draagt ook aanzienlijk bij aan inspanningen voor waterbehoud. Door duurzame landbouw verbetert de waterefficiëntie, de gezondheid van de bodem en wordt de afhankelijkheid van irrigatie verminderd. Zo bieden duurzame landbouwmethoden holistische oplossingen voor de met elkaar verweven uitdagingen van honger, waterschaarste en klimaatverandering in kwetsbare regio’s.