Aisha maakt taboes rondom seksuele en gezondheidsrechten bespreekbaar 

In het dorp in West-Oeganda waar Aisha Nabirye (27) opgroeide zag ze het vaak gebeuren; klasgenoten en vriendinnen werden al op jonge leeftijd zwanger. Vervolgens waren ze door hun beperkte financiële middelen gedwongen jong te trouwen. Vaak stopten ze hierdoor vroegtijdig met het volgen van onderwijs en hadden ze weinig tot geen kansen op de arbeidsmarkt. “Het probleem is dat veel jongeren in Oeganda het zich niet kunnen veroorloven om educatie over hun seksuele en reproductieve rechten te krijgen”, zegt Aisha. “Doordat ze geen informatie hebben over bijvoorbeeld gezinsplanning, kunnen ze hier geen weloverwogen keuzes in maken en raken ze al snel in een vicieuze cirkel waar je lastig uitbreekt.” Door deze situaties van dichtbij te hebben meegemaakt tijdens haar jeugd, ontstond bij Aisha de missie om zich ervoor in te zetten dat jongeren hun rechten leren kennen en voorlichting krijgen over deze onderwerpen. 

Van het platteland naar changemaker in de grote stad

Aisha groeide op in een plattelandsomgeving, als jongste van zes broers en zussen. Haar familie leefde van de landbouw rondom hun huis en had weinig financiële middelen. Hierdoor leek het volgen van een universitaire opleiding buiten bereik. Ondanks de vele obstakels en het gebrek aan perspectief, besloot Aisha om toch haar dromen achterna te gaan en het plattelandsleven achter zich te laten. Ze ging studeren in Kampala en werkte naast haar studie in verschillende banen om in haar eigen levensonderhoud te kunnen voorzien. Inmiddels woont ze al tien jaar in de Oegandese hoofdstad en heeft ze vorige maand met succes haar Bachelor Library & Information Science behaald. Ze voelt zich helemaal thuis in het stadsleven en pakt alle kansen die ze hier krijgt met beide handen aan. Haar doorzettingsvermogen en veerkracht hebben haar al ver gebracht en ze kan niet wachten om zich verder te ontplooien en in te zetten voor de maatschappij.  

Make Way

Toen Aisha in 2020 als vrijwilliger voor een ander programma van VSO werkte, tipte een collega haar dat er een functie openstond bij het Make Way programma die goed bij haar zou passen. Omdat het programma precies aansluit bij Aisha’s ambities, kon ze na haar aanmelding al snel starten als jeugdpanel lid. “Ik zie 2022 echt als mijn doorbraak jaar”, zegt Aisha opgetogen. “Bij het Make Way programma heb ik eindelijk een plek gevonden waar ik me helemaal thuis voel en waar ik echt impact maak. En het is ook nog in lijn met mijn missie. Ik heb me niet eerder zo gerespecteerd en gehoord gevoeld als jong persoon.” 

In het jongerenpanel van het Make Way programma streeft Aisha er samen met haar collega´s naar dat kwetsbare jongeren de juiste voorlichting krijgen over hun rechten en op gelijkwaardig niveau toegang krijgen tot de juiste gezondheidszorg. Wanneer jonge mensen goed geïnformeerd zijn over hun seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR), kunnen zij weloverwogen keuzes maken over hun lichaam, seksualiteit, gezinsplanning en welzijn. 

Taboe in Oeganda

Toch is het niet altijd makkelijk om deze onderwerpen te bespreken in Oeganda. Wanneer een delegatie van het jeugdpanel in één van de betrokken districten het gesprek aangaat, komen zij vaak terecht in conservatieve gemeenschappen waar veel waarde wordt gehecht aan religie en cultuur. “We krijgen vaak van de mannen te horen dat de meisjes in hun familie daar niet mee bezig zijn en het dus niet nodig is om hen te informeren”, vertelt Aisha. “Ook zeggen ze ons vaak dat het niet aan de meisjes zelf is om te kiezen hoeveel kinderen zij willen.” Om bij deze gemeenschappen toch het belang van SRGR onder de aandacht te brengen zonder af te doen aan hun normen en waarden, gaat Aisha respectvol het gesprek aan. “Ik vertel ze dat ik graag meedenk over hun opvattingen. Dat ik hen mijn eigen waarden niet wil opdringen, maar samen wil kijken naar praktische oplossingen voor moeilijkheden die zich kunnen voordoen. Ik zet ze aan het denken door bijvoorbeeld te vragen hoe ze het onderhoud van vijf kinderen voor zich zien. Hoe gaan ze zorgen dat er voldoende eten is en de kinderen naar school kunnen in de huidige economie? Zo komen ze vaak tot nieuwe inzichten voor de lange termijn, zonder dat we in het gesprek aan hun religie en cultuur voorbijgaan.” Ook benadrukt ze bij de families dat jongeren met een handicap net zo goed jongens en meisjes met dezelfde rechten als iedereen zijn, ondanks hun dubbel gemarginaliseerde positie. Helaas worden zij namelijk vaak achtergesteld in de maatschappij. 

Intersectionele Community Score Card

Het creëren van bewustzijn rondom verschillende kenmerken waarop mensen worden achtergesteld is een belangrijk onderdeel van het Make Way programma. Dit noemen we intersectionaliteit. Intersectionaliteit is de combinatie van factoren en kenmerken die iemands identiteit bepalen. Zoals vrouw of man zijn, het hebben van een handicap of niet en het wonen op het platteland of in de stad. Zo wordt er niet alleen waarde gehangen aan diversiteit, maar is het streven dat iedereen kan meedoen in de maatschappij. Om SRGR-diensten voor iedereen beschikbaar te maken, werkt het programma met een Intersectionele Community Score Card. Hierop kunnen kwetsbare jongeren aangeven hoe hun ervaring in een specifieke zorginstelling was. Werden ze goed ontvangen en behandeld? Of kregen ze te maken met een onvriendelijke benadering of slechte toegankelijkheid? Is de instelling inclusief voor jongeren met een handicap en voor andere gemarginaliseerde groepen? 

De feedback wordt meegenomen op nationaal niveau en de verbeterpunten worden in alle betrokken districten in Oeganda uitgevoerd. Om te waarborgen dat er daadwerkelijk actie wordt ondernomen is er een Gezondheidscomité. Hierin zitten zowel jeugdexperts als medewerkers uit de gezondheidszorg. Zij controleren de implementatie van de verbeteringen en voeren waar nodig de druk op. Sommige ziekenhuizen zijn bijvoorbeeld niet goed toegankelijk voor jongeren met een handicap of er is niemand die gebarentaal spreekt. “Uiteindelijk zou niemand buitengesloten mogen worden en moet iedereen volledig zichzelf kunnen zijn. Wanneer jongeren zich vanwege hun situatie niet durven uit te spreken, dan kunnen zij hun ervaringen anoniem met ons delen.” 

Blik op de toekomst

“In het programma is het belangrijk om alle kleine overwinningen te vieren. Vooral in de wereld van belangenbehartiging is het moeilijk om snel grote verschuivingen in de maatschappij teweeg te brengen”, stelt Aisha. “De overheid zal niet altijd geld beschikbaar stellen voor elk voorstel. Gelukkig hebben we wel de mogelijkheid om direct met leden van het parlement in gesprek te gaan en aanbevelingen te doen.” Ook vertelt Aisha hoe belangrijk het is dat parlementsleden het werk zien dat wordt gedaan. “Om hen met eigen ogen te laten zien wat er speelt, nemen we hen mee naar de districten. Dat is ontzettend effectief. Dan ziet de overheid waarom het werk nodig is. Wanneer zij met eigen ogen jonge moeders met HIV en 3 kinderen zien en met hen spreken over hun situatie, komt het besef van urgentie vanzelf.” Op de vraag of Aisha hoopvol is voor de toekomst, antwoord ze dat door de aanbevelingen die de jonge experts doen, er concrete actie volgt, die op grote schaal zorgt voor verbetering. Maatschappelijke verandering, waar we met het Make Way programma naar streven, is een proces dat tijd en aandacht nodig heeft. “Belangrijke factoren in het programma zijn economische empowerment, aanwezig zijn op de plekken waar besluitvorming plaatsvindt en het ontvangen van voldoende financiering. Op deze manier kunnen we met kleine stappen uiteindelijk een groot verschil maken.” 

Meer lezen over de werkwijze en doelen van Make Way? Klik dan hier  om meer te lezen over het project. 

Interview door: Annelieke van den Oord voor VSO Nederland