Het lot van vrouwen in mijnbouw-gemeenschappen

English version
Op het arme platteland van Zimbabwe zetten mijnwerkers hun leven op het spel bij het delven van goud. Vaak zijn het de vrouwen die hiervan de gevolgen ondervinden.

Het verhaal van Netsai

In de Zimbabwaanse provincie Manicaland woont Netsai* samen met haar gezin bestaande uit haar man en twee kinderen. Vaak gaat Netsai’s man goud zoeken, verdient wat geld en geeft dat dan op één avond uit. Als hij in de nachtelijke uren thuiskomt, gebeurt het regelmatig dat hij Netsai uitscheldt en slaat.

Netsai en haar man wonen in een mijnbouwgemeenschap gericht op gouddelving, waar de doorgaans zogenaamde ‘informele’ mijnwerkers allerlei ontberingen moeten doorstaan – van niet-bestaande veiligheidsnormen tot de dreiging om levend te worden begraven – enkel en alleen om eten op tafel te krijgen.

Gevaarlijke goudmijnen

De slecht gebouwde mijnen blijken inderdaad levensgevaarlijk zijn: in november 2020 stortte een mijn in Bindura in en het jaar ervoor kwamen tientallen mensen in een andere mijn in dezelfde regio vast te zitten door een overstroming.

Mijnwerkers die in de open lucht slapen om hun groeve te beschermen, kunnen worden aangevallen door hyena’s, terwijl anderen worden blootgesteld aan het stof en de gevaarlijke dampen die vrijkomen bij het werk onder de grond. Het goudwinningsproces, waarbij cyanide en kwik worden gebruikt, leidt bij veel mijnwerkers tot ziekte door langdurige blootstelling aan deze schadelijke stoffen.

‘Informele mijnen’, vergelijkbaar met de mijn op de foto kunnen plotseling instorten, onder water lopen en de mijners bloodstellen aan gevaarlijke gassen.

Echter, voor velen weegt de beloning op tegen de gevaren. Goudmijnbouw biedt een uitweg uit extreme armoede: 60% van de export van het land is afkomstig uit de mijnbouw. Naar schatting is tweederde van dit totaal afkomstig van ‘informele mijnbouw’ – dat wil zeggen mijnbouw die zonder de juiste vergunningen en toezicht plaatsvindt.

“Veel van deze mensen proberen simpelweg aan de armoede te ontsnappen. Het zijn mensen
die hun gezin te eten willen geven en proberen in hun levensonderhoud te voorzien.”
– Nqobizitha Nyakunu, VSO-vrijwilliger

Het leven in een goudmijngemeenschap

Het onzekere en gevaarlijke karakter van de goudwinning draagt ongetwijfeld bij aan de stress waaronder gezinnen in mijnwerkersgemeenschappen in Noord- en Oost-Zimbabwe gebukt gaan, waarbij de spanningen al te vaak leiden tot geweld.

Statistieken over gender gerelateerd geweld in deze gebieden zijn echter moeilijk te krijgen, omdat het geweld er meer regel dan uitzondering is en nog weinig vrouwen aangifte doen.

In de gemeenschappen rondom de mijnen leven families samen in één ruimte.

Een mannelijk lid van de gemeenschap in de provincie Manicaland deed een boekje open over hoe de verhouding met vrouwen kan zijn: “Het gaat om kleine gemeenschappen met zeer weinig middelen. Dit zorgt ervoor dat onze vrouwen en meisjes op illegale goudzoekers afgaan omdat deze aardig wat geld verdienen. Dus die mannen komen en lokken de vrouwen in de val.”

”Als een man erachter komt dat zijn vrouw een affaire heeft met een van deze jonge mannen, heeft hij natuurlijk het recht om haar een corrigerend pak slaag te geven.”

Women and Law Southern Africa

Hoewel dit misschien schokkend is om te lezen, onderstreept deze gang van zaken precies waarom de steun van VSO en partnerorganisatie Women and Law Southern Africa (WLSA) noodzakelijk is.

WLSA streeft ernaar dat vrouwen en meisjes worden voorgelicht over hun wettelijke rechten, dat de toegang tot juridische bijstand verbetert en dat wetten die gendergelijkheid waarborgen in praktijk worden gebracht.

Voor vrouwen als Netsai, die de spanning binnen deze gemeenschappen aan den lijve ondervinden, biedt de toekomst hoop.

Nadat ze haar verhaal had verteld, informeerden vrijwilligers Netsai over haar wettelijke rechten en mogelijkheden om hulp in te schakelen en ze legden haar uit hoe ze aangifte van het geweld kon doen. De man van Netsai werd gewaarschuwd dat hij de wet overtrad en er werd contact opgenomen met maatschappelijk werkers om zich verder met de zaak bezig te houden.

Loice Mazvita is een vrijwillige jurist van het Speak It Loud-project en helpt vrouwen om over huiselijk geweld te praten. Ze zegt dat ze hoopt dat vrouwen kunnen ontkomen aan het geweld en onafhankelijk kunnen worden.

Lijd niet in stilte

Via het project Speak It Loud, een samenwerkingsverband van VSO en WLSA, kan Netsai gratis juridische bijstand krijgen om voor haar rechten op te komen. Dit project is mogelijk dankzij financiering van het United Nations Trust Fund on Ending Violence Against Women and Girls.

Loice Mazvita is een jurist die vrouwen helpt om gevallen van huiselijk geweld aan de kaak te stellen.

“Het rechtssysteem in Zimbabwe is inconsistent en gebrekkig als het gaat om gevallen van gender gerelateerd geweld. Sommige daders worden voor een paar dagen gearresteerd en dan weer vrijgelaten, waardoor de slachtoffers, meestal vrouwen, kwetsbaarder dan ze al waren achterblijven.”

“Bij strafrechtelijke vervolging van zedendelicten kan het tot twee jaar duren voordat de dader wordt veroordeeld. Vrouwen zijn daarom terughoudend om aangifte te doen van misbruik en dat leidt ertoe dat veel vrouwen in stilte lijden en worden blootgesteld aan geweld.”

“De coronapandemie heeft de situatie alleen maar verergerd,” zegt Loice, “met gevallen van geweld tegen vrouwen die onderop de stapel terechtkomen.” Loice werkt samen met andere juristen om ervoor te zorgen dat zaken van huiselijk geweld zo snel mogelijk worden behandeld. Zo hoopt zij het vertrouwen in de rechtsspraak binnen de mijnbouwgemeenschappen te herstellen.

Links zit een jurist zoals Loice Mazvita. Ze geeft hier vrouwen gratis juridisch advies en legt haar rechten uit.

Nu er in geheel Zimbabwe een lockdown is, blijft Speak It Loud via sociale media kwetsbare vrouwen bereiken, met berichten waarin vrouwen worden aangemoedigd niet “in stilte te lijden” en informatie over hoe deze vrouwen terecht kunnen bij een gratis hulplijn om gevallen van geweld te melden.

Zodra het veilig genoeg is, zullen als volgende stap discussieforums voor deze mijnbouwgemeenschappen worden georganiseerd. Dit biedt een kans om meer inzicht te krijgen in de problemen waarmee deze gemeenschappen te maken hebben, om sommige mannen aan te spreken op hun houding en gedrag en om vrouwen te helpen zich bewust te worden van hun rechten met betrekking tot gender gerelateerd geweld.

VSO-vrijwilliger Nqobizitha Nyakunu, die meewerkte aan onderzoek in deze gemeenschappen, zegt: “Vrouwen kunnen er zeker van zijn dat hun stem wordt gehoord en dat hun zaak voor de rechter zal worden gebracht.”

(*Netsai’s naam is veranderd ter bescherming van haar identiteit.)

Meer lezen over wat VSO doet? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!